اخبار موزه یادداشت// نقش کاشی های قاجاری موزه بزر گ خراسان چهار شنبه 16 اسفند 1396 ساعت 13:59
قوش کاشی های قاجار در موزه بزرگ خراسان با دوره های پیش از خود تفاوت پیدا می کند و با توجه به تاثیر پذیری از هنر اروپایی نقش ها به سمت طبیعت پردازی می رود و از هنر تجریدی فاصله می گیرد. در این مقاله تلاش شده نقش ها و کیفیت کاشی دوره قاجار مورد بررسی قرار گیرد.
ه گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری خراسان رضوی، استفاده از کاشی در ایران از دوران بسیار کهن متداول و در هر دوره تحت تاثیر عوامل مختلف دارای ویژگی های خاصی بوده است. اهمیت  دوره قاجار را می توان به دلیل آغاز تقابل سنت و مدرنیته  در ایران دانست که  صفحه کاشی ها زمینه مناسبی برای نقوش مختلف قرار می گرفته  است.  نقوش کاشی های قاجار در موزه بزرگ خراسان با دوره های پیش از خود تفاوت پیدا می کند و با توجه به تاثیر پذیری از هنر اروپایی نقش ها به سمت طبیعت پردازی می رود و از هنر تجریدی فاصله می گیرد. در این مقاله تلاش شده نقش ها و کیفیت کاشی دوره قاجار مورد بررسی قرار گیرد.
کاشی هفت رنگ که شهرت بسیاری دارد از کاشیهای خشت یعنی چهارگوش نشات گرفته و اندازه آن 15*15  سانتیمتر است که در کنار یکدیگر قرار میدهند و نقش مورد نظر را روی آن رنگ آمیزی میکنند و به کوره برده و حرارت می دهند تا لعاب آن پخته شود .سپس از کوره خارج کرده و بر دیوار نصب می کنند.
(ماهرالنقش،1381 : 51) در این شیوه قابهای کاشی را با زمینه ای از تعدادی کاشی سفید ، که در یکدیگر چفت میشوند ،میسازند. کاشیهای سفید سطحی را تشکیل میدهند که با تزئین روی آن انجام می شود .طراح نگاره های گل و بته ای اسلیمی را با سیاه قلم روی  این طرح میزند سپس نقاشان رنگ کار فضاهای ترکیب بندی شده را به رنگهای پیش بینی شده در می آورند رنگها همزمان به کوره برده می شود این کار مستلزم دوبار پخت است ،ولی برای پختن کاشیهای دارای سطح سفید دومی برای ایجاد لعاب شیشه ای .(استیرلت، 1377: 101) برای ساخت کاشی هفت رنگ ابتدا طرح های مورد نظر را روی کاشی ساده آماده ساختند و سپس نقش ها و نگاره ها را به رنگهای مختلف در آورده و سرانجام لعاب داده و به کوره میبرند که هریک از کاشی های مربع خود شکل قسمتی از طرح تزئینی را تشکیل می داده است.
(عباسیان،1370 : 139).هفت رنگ متداول عبارت است از سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه ای ، قرمز، زرد و حنایی که در ابنیه تاریخی و اماکن متبرکه از این نوع کاشی ها زیاد استفاده شده است.
(ماهرالنقش،1381 :  51) این نکته را باید یادآور شد که مراد کاشی گر و کاشی ساز از خلق چنین آثار هنری هرگز رفع احتیاجات عمومی و روزمره نبوده بلکه شناخت هنرمند ارزیابی و ارضای تمایلات عالی انسانی و مذهبی مایه اصلی کارش بوده است(کیانی و دیگران،1362: 9)
لعاب کاشی های قاجار:
لعاب روی کاشی ها  پیش از این عمدتاٌ از فلزات و مواد معدنی بدست می آمد و رنگ های متنوع روی کاشی ها حاصل از امتزاج آنها بود. با ورود لعاب های آماده و بسته بندی شده که بیشتر از طریق روسیه وارد می شد کیفیت رنگ کاشی دگرگون شد و رنگ های زرد و زردچوبه ای، سفید، شيری و براق بر زمینه کاشیکاری شیوه اختلاط (دوره قاجار) مسلط می گردد (رسولی، 1389: 132). در این دوران علاوه بر به کارگیری لعاب به رنگهای سفید، سیاه، لاجوردی، فیروزه ای، قرمز و حنایی که در دوره های قبل نیز مرسوم بوده است، استفاده از لعابهای نارنجی و زرد طلایی متداول گشت که از خصوصیات بارز کاشی های این دوره می باشد (شکوهیان،1389: 28).
نقوش گیاهی:
رایج ترین نقش، نقش  گیاهی است که در اسلام از آن استفاده شده است، از نظر تاریخی به صورت گیاهی که گویا از تصویر تاک سرچشمه گرفته و در آن پیچیدگی و درهم فرورفتگی برگها و ساقه ها و شاخه ها به سهولت قابل استلیزه شدن و به صورت پیچیده و درهم است (مصداقیان، 1384: 48). در کاشیهای قاجار موزه بزرگ خراسان نیز این نقوش شامل پیچک ها و از سویی ورود گل های فرنگ، مانند گل زنبق، گل های رز، داوودی و غتچه و ساقه های افشان است. در کنار این نقوش اغلب نقش پرندگان نیز وجود دارد، پرنده در معنای کلی آن نماد رهایی و آزادی است و نقش این پرندگان متاثر از آثار گل و مرغ هستند که پیشینه آن به اواخر صفوی میرسد و نیمه تخست قاجار میرسد.
نقوش انسانی روی کاشی های قاجار:
در سبک قاجار زنان با چهره ای بیضی و ابروان پیوسته، چشمان سرمه کشیده و انگشتان حنا بسته در حالتی مخمور به تصویر در آمده اند (پاکباز،1378: 151). از لحاظ چهره از ويژگيهاي نسبتاً ثابتي پيروي مي كنند كه البته اين ويژگيها به طور كلي در چهره نگاري دوره قاجار يكسان بوده است. در دوره قاجار چهره زیبا چهره ای گرد با چشمانی بادامی و خمار و ابروان پیوسته و کمانی و بینی باریک، دهان کوچک، گونه برجسته و آرایش زمخت بوده است (رهنورد، 1388: 175) در این زمان كپي برداري از استادان رنسانس اروپا رواج بيشتري يافت و هنر سنتي ايران در برابر جلوه هاي متنوع غربي عقب نشيني كرد (اكبري و كاشاني،1388: 127). فرنگي سازي اصطلاحي است كه به تعداد قابل توجهي از آثار دوره قاجار اطلاق مي شد. در اين تصوير سازي ها مردان و زنان را ملبس به لباس هاي اروپايي نشان مي دهند (فدوي، 1386: 136).
نقش مناظر طبیعی:
ورود دستاوردهای جدید تمدن غرب، نظیر صنعت چتپ سنگی و فن عکاسی تاثیرات به سزایی در شکل گیری این نقوش داشته است.این تصاویر شامل فضاهای طبیعی است.
نتیجه:
آنچه در این زمان بیشترین تاثیر را بر نقوش دارد تاثیراتی است که روابط با فرنگ بر نگاره های این دوره گذاشته است، بنابراین اکثر چهره ها قاجاری است  و گاه پوشش و حالات فرنگی می شود . این تقابل سنت و مدرنیته به وضوح قابل مشاهده است..هم اکنون به همت موزه بزرگ خراسان کاشی های این دوره در حال فهرست نویسی علمی و تهیه شناسنامه  است.

نگارش: بهاره مقدم، باستان شناس

منابع:
 کیانی،محمد یوسف، فاطمه کریمی،عبدالله قوچانی،1362 ، مقدمه ای بر هنر کاشیگری ایران تهران،انتشارات موزه رضا عباسی
 کیانی،محمدیوسف،1384،تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی،تهران ،سمت
 گودرزی،مرتضی،1388، آیینه خیال، بررسی و تحلیل تزئینات معماری دوره قاجار،تهران،انتشارات سوره مهر
ماهرالنقش،محمود،1381،کاشی و کاربرد آن،تهران،سمت
مکی نژاد،مهدی، 1381،  نقش تزئینات در معماری اسلامی کاشی ایران ، مجله کتاب ماه هنر، شماره 45 و 46، (صص 67_ 71)
فدوي، سيد محمد 1386.تهران انتشارات دانشگاه تهران
 انتهای پیام/
منبع:   تعداد بازدید : 772 نوشته شده توسط: موزه بزرگ خراسان رضوی

کلمات کلیدی: 
چاپ خبر
آخرین اخبار
پربازدید ترین ها
نقش برجسته سربار هخامنشی الگوی نقاشی کودکان مشهدی شنبه 4 اسفند 1397 ساعت 8:0
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بردسکن در جلسه کارگروه میراث فرهنگی شهرستان: ۱۴ پروژه مرمتی و ۱۵ پروژه گردشگری در بردسکن فعال است شنبه 29 دی 1397 ساعت 13:43
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی: روستاهای استان گنجینه ای از گردشگری است// 35 اقامتگاه بوم گردی در استان بهره برداری شده است شنبه 29 دی 1397 ساعت 13:35
در نشست هیئت گردشگری و سرمایه گذاری ترکیه با مدیران شرکت سپاد خراسان مطرح شد: آمادگی شرکت سپاد برای همکاری و جذب سرمایه گذاری ترکیه پنجشنبه 27 دی 1397 ساعت 10:12
مشاور وزیر امور خارجه مطرح کرد: نقش برجسته هخامنشی؛ آغاز بازپس گیری هویت های تاریخی به غارت رفته شنبه 4 اسفند 1397 ساعت 8:0
با حضور مسئولان و مردم برای نمایش به مدت یک ماه انجام شد: رونمایی نقش برجسته سربازهخامنشی در موزه خراسان شنبه 4 اسفند 1397 ساعت 8:1
هیئت سرمایه گذاری و گردشگری ترکیه ای در خانه ملک پنجشنبه 27 دی 1397 ساعت 14:59
عضو شورای اسلامی شهر مشهد مطرح کرد؛ ایجاد تنوع گردشگری در مشهد به منظور تقویت گردشگری مذهبی یکشنبه 28 بهمن 1397 ساعت 7:46
دسترسی سریع
ارتباط با ما
Contact US
تلفن:  05137269070 داخلی: 120 /  نمابر:  05137269502     
ساعت بازدید:  نيمه اول سال 8 الی 20 و نيمه دوم سال 8 الي 17
Image result for ticket pictogram بلیط گردشگران داخلی:  50000 ریال

 
 
Visit time: The first 6 months at 8 a.m to 20 p.m -The second 6 months at 8 a.m to 17 p.m
  
Image result for ticket pictogram
Ticket:  1,000,000 Rial
 

تمامی حقوق این پورتال متعلق است به اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی مجری پورتال : شرکت داده پردازی پویان ابتکار شرق